 |
| ၂၀၂၅ ခုနှစ် မတ်လ ၁၅ ရက်နေ့ နောက်ပိုင်းမှာ တင်ဆက်မှု ရပ်သွားတဲ့ VOA မြန်မာပိုင်း စာမျက်နှာ ဖြစ်ပါတယ်။ |
“ပြည်တွင်းမီဒီယာတွေဟာ လူထုဆီမှာ အမုန်းခံရမှာ ကြောက်လို့၊ နီးစပ်ရာ လက်နက်ကိုင်တွေကို ကြောက်ရလို့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ဆင်ဆာဖြတ် (Self-censorship) ကြရပါတယ်။ ပြည်ပအခြေစိုက် မီဒီယာတွေက ဒီကွက်လပ်မှာ Check and Balance သဘောမျိုး ရှိနေကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။”
VOA, RFA ကို နင်းခြေလိုက်တဲ့ ထရမ့်ရဲ့ လုပ်ရပ်ကို အာရှသားတစ်ယောက် လှိုက်လှိုက်လှဲလှဲ ချီးမွမ်းပါတယ်။ သူကတော့ နိုင်ငံကို နှစ်ပေါင်း ၃၀ ခန့်အုပ်ချုပ်ပြီးနောက် သားဖြစ်သူဆီ အမွေပေးခဲ့တဲ့ ကမ္ဘောဒီးယား ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း ဟွန်ဆန်ပါ။
တရုတ်ကလည်း သိပ်ဝမ်းမသာရှာဘူး။ အစိုးရပိုင် Global Times ပေါ်မှာ တက်ရေးသတဲ့။
"လွတ်လပ်ရေးမီးရှူးတန်ဆောင် အမည်ခံ VOA ဟာ အခုတော့ သူ့အစိုးရကိုယ်တိုင်ဆီမှာ အဝတ်စုတ်လို ဘေးထိုးခံလိုက်ရပြီ” လို့။ (ရည်ညွှန်း - ၁)
BBC ၊ VOA နဲ့ RFA တို့ဟာ မွတ်ဆလင်ကိစ္စမှာ ရခိုင်လူထုနဲ့ တော်တော်ကြီး အစေးမကပ်ဘူး ဆိုပေမယ့် တခြားကိစ္စတွေမှာ အရေးပါတဲ့ မီဒီယာတွေ ဖြစ်ပါတယ်။
ရခိုင်အခြေစိုက် မီဒီယာတွေဟာ ရခိုင်အရေးကို ရခိုင်အမြင်အထိုင်နဲ့ပဲ ဖော်ပြကြတာ ဖြစ်တဲ့အတွက် ဒေသန္တရအဆင့်က မတက်နိုင်ကြပါဘူး။
အေအေရဲ့ စစ်ဦးစီးချုပ်ကိုယ်တိုင်က AA Ideology ကို ခြေကုပ်ယူခဲ့တဲ့ ကာလတလျှောက်လုံး သူ့အယူအဆတွေ၊ သူပေးချင်တဲ့ မက်ဆေ့တွေကို BBC ၊ VOA နဲ့ ဧရာဝတီတို့ကတစ်ဆင့်ပဲ အဓိက ဖြန့်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဗိုလ်ချုပ်ထွန်းမြတ်နိုင်ရဲ့ သီးသန့်အင်တာဗျူးကို ကျွန်တော် ပထမဆုံး ဖတ်ဖူးတာတော့ ၂၀၁၃ နှစ်ကုန်ပိုင်းမှာ ထွက်ခဲ့တဲ့ The Voice Weekly မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနောက်ပိုင်းမှာ BBC ၊ VOA ၊ ဧရာဝတီ၊ Asia Times ၊ ချင်းသတင်းဌာန CNI ၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် သတင်းမီဒီယာ Prothom Alo ၊ The Diplomat စတာတွေမှာ သီးသန့်အင်တာဗျူးတွေ အခါအားလျော်စွာ သူဖြေပါတယ်။
ရခိုင်သတင်းမီဒီယာတွေနဲ့ မယ်မယ်ရရ တစ်ခါမှ အင်တာဗျူး မဖြေဖူးပါ။ ဒါဟာ တိုက်ဆိုင်မှု မဖြစ်နိုင်ပါ။ (ရခိုင်မီဒီယာတွေမှာ ဘာလိုအပ်ချက် ရှိနေသလဲ၊ လုံလောက်တဲ့ Credibility မတည်ဆောက်နိုင်ကြဘူးလား၊ ဒါကတော့ ပညာရှင်တွေ လေ့လာထောက်ပြကြရမှာပါ။)
ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ဟာ ၂၀၁၁၊ ၂၀၁၂၊ ၂၀၁၄ တို့မှာ VOA နဲ့ သီးသန့်အင်တာဗျူးတွေ လုပ်ခဲ့တာတွေရှိပါတယ်။ ၂၀၁၂ နှစ်ကုန်ပိုင်းမှာလည်း BBC Desert Island Discs အစီအစဉ်မှာ အင်္ဂလိပ်လို အင်တာဗျူး လုပ်ဖူးတယ်။ RFA မှာဆိုရင်လည်း ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ဟာ ဦးခင်မောင်စိုးနဲ့တွဲပြီး ဒီမိုကရေစီခရီးကြမ်း အစီအစဉ်ကို ၂၀၁၂ ကနေ ၂၀၁၅ အထိ ၄ နှစ်နီးပါး ဆက်တိုက် တင်ဆက်ခဲ့ဖူးပါတယ်။
ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး မင်းအောင်လှိုင်လည်း ၂၀၁၄ တုန်းက VOA နဲ့ တစ်နာရီနီးပါး သီးသန့်အင်တာဗျူး ဖြေဖူးပါတယ်။ ဗိုလ်ချုပ်ဂွမ်မော်ရဲ့ သီးသန့်အင်တာဗျူးတွေ ဆိုရင်လည်း BBC ၊ VOA ၊ RFA တို့မှာပဲ အဓိက မြင်ရတာပါ။ ကျွန်တော်မသိတဲ့ တခြားအစီအစဉ် အတိုအထွာတွေလည်း ရှိပါဦးမယ်။
ဒီနေရာမှာ ကျွန်တော်က ရေဒီယိုကဏ္ဍကို ထောက်ပြချင်လို့ ဒါကိုပဲ ဦးစားပေးပြောနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ တကယ်တမ်း ဖေ့စ်ဘုတ်၊ တွစ်တာ၊ Youtube ၊ ပေါ့ကတ်စ် စသဖြင့် တခြား ပလက်ဖောင်းတွေမှာလည်း ဒီသတင်းဌာနတွေဟာ ရှေ့ကပြေးနေတာပါ။ ကျွန်တော်တို့ဟာ ဝဘ်ဆိုက်ဆိုတာ ဘာမှန်း မသိခင်ကတည်းက VOA ဝဘ်ဆိုက်လိပ်စာက ဘာ၊ BBC ဝဘ်ဆိုက်လိပ်စာက ဘာဆိုတဲ့ ကြေညာချက်တွေကို ကြားဖူးနေခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
အသံခေတ်ကုန်လို့ အရုပ်ခေတ်ကို ရောက်တော့လည်း ဒီသတင်းဌာနတွေဟာ ခေတ်ရေစီးကြောင်းနဲ့ လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် ပြောင်းလဲရာမှာ ရှေ့ဆုံးက ဦးဆောင်ခဲ့သူတွေပါ။ Facebook Live ဆိုတာ စပေါ်ပြီး ဘယ်လောက်မှမကြာခင်တည်းက VOA ဟာ သတင်းတွေကို Live လွှင့်ခဲ့တာ ထင်ပါတယ်။ VOA ဟာ အသံလွှင့်ရင်း အရုပ်တွေပါ ပေါင်းထည့်ပြီး တဖြည်းဖြည်း Evolve လုပ်ပါတယ်။ နိုင်ငံ ပွင့်လင်းလာလို့ ရုပ်သံတွေ လွှင့်ခွင့်ရလာတော့လည်း DVB, VOA, BBC ရုပ်သံတွေကို တီဗီမှာ ကြည့်ခွင့်ရလာပါတယ်။
သတင်းတင်ဆက်တဲ့ အပိုင်းမှာဆိုရင်လည်း BBC VOA က ဗမာတွေဟာ ပြည်တွင်းက ဗမာတွေထက်တောင် ပိုပြီး ဗမာနေကြပါသေးတယ်။ ကျွန်တော်ဆို ဟိုတုန်းက စာလုံးပေါင်းတွေ အခေါ်အဝေါ်တွေ သိပ်မရှင်းရင် BBC VOA ဝဘ်ဆိုက်တွေမှာ သွားရှာဖတ်ပြီး သူတို့သုံးသလို လိုက်သုံးပါတယ်။ (ခုနောက်ပိုင်းတော့ သူတို့လည်း Generation တစ်ဖြတ် ပြောင်းသွားပြီ ထင်ပါတယ်။ ပေါက်ကရ စာလုံးပေါင်းတွေ မကြာမကြာ မြင်ရဖတ်ရပါတယ်။ ဒါကတော့ အညှော်လေးတစ်ဖြတ်)
BBC ဝဘ်ဆိုက်ပေါ်က သမိုင်းဆိုင်ရာ ဆောင်းပါးတွေ၊ VOA ပေါ်က အပတ်စဉ် အစီအစဉ်တွေကို လိုက်ကြည့်ပါ။ ပြည်တွင်း သတင်းဌာနတွေ လိုက်မီဖို့ မလွယ်တာ တွေ့ရပါလိမ့်မယ်။
ပြည်တွင်းမီဒီယာတွေဟာ လူထုဆီမှာ အမုန်းခံရမှာ ကြောက်လို့၊ နီးစပ်ရာ လက်နက်ကိုင်တွေကို ကြောက်ရလို့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ဆင်ဆာဖြတ် (Self-censorship) ကြရပါတယ်။ ပြည်ပအခြေစိုက် မီဒီယာတွေက ဒီကွက်လပ်မှာ Check and Balance သဘောမျိုး ရှိနေကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနေရာကို လက်ကျန်မီဒီယာတွေ လတ်တလော ဖြည့်ဖို့ မလွယ်ပါ။
ဒီလိုတွေ ပြောနေလို့ ဒီသတင်းဌာနတွေဟာ ရာနှုန်းပြည့် ကောင်းနေတယ်လို့ မဆိုလိုပါ။ ဒီသတင်းဌာနတွေ ပေါ်လာရတဲ့ မူရင်းရည်ရွယ်ချက်မှာကိုက သူတို့နိုင်ငံတွေရဲ့ ပါဝါအပျော့ကို ကမ္ဘာတစ်ခွင် ဖြန့်ကြက်နိုင်ရေး ဆိုတာက တွဲလျက်ပါနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အမေရိကန်အစိုးရ အဆက်ဆက်ဟာ Soft Power ကို သေသေချာချာ နားလည်ကြတဲ့အတွက် USAID ၊ USAGM အစီအစဉ်တွေ အခုလို ဆယ်စုနှစ်များစွာ တည်ရှိလာတာ ဖြစ်ပါတယ်။ (ရည်ညွှန်း - ၂)
ဒါကတော့ ကိုယ့်အကျိုး၊သူ့အကျိုးပါပဲ။ ကိုယ့်အတွက် အကျိုးရှိတာကို ရွေးယူရမှာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
ထရမ့်ဟာ ၂၀၂၈ ဆိုရင် သက်တမ်းကုန်ပါပြီ။ ဖတ်ဖူးသလောက် စာတွေမှာတော့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ အရ သူဟာ ရွေးကောက်ပွဲ ထပ်ပြိုင်ခွင့် မရှိတော့ဘူးလို့ ပြောကြပါတယ်။
သူ့နောက်က တက်လာသူဟာ ဒီအစဉ်အစဉ်တွေကို ပြန်အသက်သွင်းဦးမလား။
ပထမတစ်ခါတုန်းက ထင်တိုင်းကြဲခဲ့တဲ့ ထရမ့်ဟာ ခုတစ်ခါမှာ ပိုအားကောင်းတဲ့ နောက်လိုက်တွေနဲ့ မကျေပွဲ ထပ်နွှဲနေတာ ဆိုတော့ ဥပဒေကို ရှီကျင့်ဖျင်တို့ ပူတင်တို့လို လိုရာလျှောက်ပြင် ပစ်လိုက်တာမျိုး မဖြစ်နိုင်ဘူးလို့ ပြောလို့ရပါ့မလား။ (ရည်ညွှန်း - ၃)
လေးနှစ်လောက် ခါးဆက်ပြတ်သွားတဲ့ ဒီဌာနတွေကရော၊ ပြန်စတယ် ဆိုဦး၊ အရင်ရှိခဲ့တဲ့ ကွာလတီမျိုး ပြန်ရနိုင်ပါ့မလား။
ဒါကတော့နားလည်သူတွေ ရေးကြတာကို စောင့်ဖတ်ကြရမှာပါပဲ။
BBC ရေဒီယို အသံလွှင့်ချိန်ဟာ ကျွန်တော်တို့ ငယ်ငယ် ၁၉၉၀ အလွန်နှစ်တွေမှာ မနက် နာရီဝက်၊ ည ၄၅ မိနစ် ဖြစ်ပါတယ်။ RFA က မနက် တစ်နာရီ၊ ည တစ်နာရီ။ VOA ကတော့ ဟိုတုန်းက မနက် နာရီဝက်၊ ည နာရီဝက် ထင်တယ်။ ခုနောက်ပိုင်းတော့ တစ်နာရီပေါ့။ DVB က ညပိုင်း ၉ နာရီကနေ ၉:၄၅ မိနစ်ထိလားမသိ (သေချာမမှတ်မိတော့)။ BBC ကတော့ နောက်ပိုင်း လုံးပါးပါးလာလိုက်တာ အခုတော့ ၁၅ မိနစ်ပဲ လွှင့်တော့တယ် ထင်တယ်။ BBC World Service တစ်ခုလုံးက ဘိုးရစ်ဂျွန်ဆင် လက်ထက်မှာလားမသိဘူး ဘားဂျပ်လျှော့ချတဲ့အထဲ တော်တော် ထိသွားတယ် ကြားလိုက်သေးတယ်။
အွန်လိုင်းမှာတော့ VOA ၊ RFA ရဲ့ ဖြစ်ရပ်ကို သဘောကျ ဝမ်းသာကြတဲ့ ကော့မန့်တွေ အများကြီး ဖတ်ရမှာပါ။ ဒါပေမယ့် ဒီလူတွေ အားလုံးဟာ အင်တာနက် သုံးနိုင်တဲ့ အခြေအနေမှာ ရှိတဲ့အတွက် အင်တာနက်ပေါ်တက်ပြီး အခုလို မှတ်ချက်ရေးနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ အင်တာနက်ပေါ်မှာ တခြားသတင်းတွေကိုပါ ရွေးချယ် ဖတ်ရှုနိုင်တာဖြစ်လို့ ဒီဆိုင်ပိတ်ရင် နောက်တစ်ဆိုင် သွားစားနိုင်သူတွေ ဖြစ်ပါတယ်။
တကယ့်မြေပြင်မှာ အင်တာနက်မရလို့ ရေဒီယိုနဲ့ နားထောင်နေရသူတွေ ဒုနဲ့ဒေး ရှိတုန်းဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလူတွေဟာ အပေါ်ကလူတွေလို အင်တာနက်ပေါ် တက်ပြီး ကောမန့်လည်း မရေးနိုင်ကြတဲ့ အတွက် သူတို့အသံကို ထုတ်ဖော်ခွင့်လည်း မရကြပါ။ အွန်လိုင်းမှတ်ချက် သီးသန့်နဲ့ အကောင်း၊အဆိုး ခွဲခြားဖို့ မလွယ်လှကြောင်းပါ ခင်ဗျား။
အပေါ်က ရေးခဲ့တဲ့အထဲ လွဲတာတွေ ပါနိုင်ပါတယ်။ ချင့်ချိန်ပြီးမှ ယုံကြပါ။
၂၀၂၅၊ မတ် ၁၉
ရည်ညွှန်း -
(၁) Cambodia’s Hun Sen, Myanmar Junta Celebrate Closure of US-Funded Media Outlets, The Diplomat
(၂) ပါဝါအပျော့ by ကျော်ဝင်း၊ Soft Power by Joseph S. Nye
(၃) How Trump could try to stay in power after his second term ends, The Conversation